Nederland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog [deel 1] - Nederland waakt 1939

Luchtalarm!

Op 10 mei 1940 valt Duitsland Nederland binnen. Het Nederlandse leger vecht uit alle macht terug, maar na een paar dagen is Rotterdam verwoest en geeft Nederland zich over.

Gerard Martens maakte op 14 mei 1940 het bombardement in Rotterdam mee. Wat gebeurde er op deze dag?

Paniek en totale ontreddering na inval van Duitse legers in mei 1940. Nederland wordt stukje bij beetje veroverd.

Duizenden jongens en mannen melden zich bij het leger om Nederland te beschermen tegen de Duitsers. Maar Nederland is slecht voorbereid op een oorlog. Onze kanonnen zijn bijna 100 jaar oud en de kogels zijn bijna op.

De Slag om de Grebbeberg (11 mei - 13 mei 1940) is een episode tijdens de Duitse inval in Nederland, die werd gekenmerkt door hevige en bloedige gevechten. Een Duitse legermacht van ongeveer 23.000 man probeerde bij de Grebbeberg ten oosten van Rhenen door de Grebbelinie te breken. Deze werd drie dagen lang tegengehouden door eenheden van het IIe Legerkorps, terwijl het Nederlandse leger reserves liet aanrukken. Op 13 mei mislukte een belangrijke Nederlandse tegenaanval ten noorden van de berg; tegelijkertijd werd op de berg zelf de achterste hoofdstelling onder de voet gelopen en brak het moreel van de reserves, continu bestookt door artillerievuur en die dag ook door duikbommenwerpers, waardoor ze naar het westen wegvluchtten. Er werd besloten de hele Grebbelinie te ontruimen; op 14 mei werd het Veldleger succesvol op het oostfront van de Vesting Holland, de Nieuwe Hollandse Waterlinie, teruggenomen.

In bezet Nederland gaat het leven gewoon door. En de Duitsers vallen best mee. Maar als ze onze fietsen, benzine en goederen inpikken, moeten er creatieve oplossingen voor allerlei gebreken worden gezocht. Zoals voedselbonnen.

Staakt! Staakt! Stond er op de pamfletten. En driehonderdduizend Amsterdammers legden het werk neer in februari 1941. Midden in de Tweede Wereldoorlog.

In februari 1941 wordt er voor het eerst door een grote groep mensen geprotesteerd tegen de bezetting van de Duitsers in Nederland. Sinds mei 1940 zijn ze bij ons de baas. Waarom nu dat protest?

In 1944 was Jan Eykelhoff 24 jaar. Hij hoorde bij een Nederlandse verzetsgroep en maakte de slag om Arnhem mee. Luister naar zijn verhaal.

Op 6 juni 1944 landden de Amerikaanse, Engelse en Canadese troepen aan de Franse kust. Ze zouden Duitsland aanvallen om Hitler, de Duitse alleenheerser, te verslaan.

De brug over de Rijn bij Arnhem heeft een grote rol gespeeld bij de bevrijding van Nederland. Het is 1944. Onze bevrijders, de Amerikanen en Engelsen, wilden deze brug innemen, maar het is niet gelukt. De Duitse verdediging was te sterk.

De bevrijding van Nederland wordt tot staan gebracht als Operatie Market Garden mislukt. De Duitsers zijn te sterk voor de geallieerde parachutisten en troepen.

In de hongerwinter tijdens de Tweede Wereldoorlog moesten de inwoners uit de steden in het noorden en westen van ons land op hongertocht om aan voedsel te komen.

Door een spoorwegstaking en een verbod op alle scheepvaart kon er geen voedsel meer naar de grote steden in het noorden van het land vervoerd worden. De steden gingen een koude, hongerige winter tegemoet.

Tijdens het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog brak een strenge winter aan, de hongerwinter. Mensen hadden weinig te eten en er kwamen veel mensen om door de honger.

In de winter van 1944 is er bijna nergens eten meer te krijgen. Ook de brandstof is op terwijl Nederland een bitterkoude winter te wachten staat.

In de winter van 1944-1945 wordt er honger en kou geleden in de steden in het noorden en westen van ons land. Wat was er aan de hand?

In de Hongerwinter van 1944 is er in grote delen van Nederland een groot tekort aan voedsel. Duizenden mensen, vaak kinderen trekken er daarom dagelijks op uit op zoek naar voedsel. Lopend, op krakkemikkige fietsen, of kapotte kinderwagens. Ook Marie (12 jaar, Den Haag) gaat met haar broertje op zware hongertocht om wat spullen te ruilen voor iets eetbaars. Maar dan moeten ze de etenswaren ook nog veilig thuis zien te krijgen.

In 1944 spreken de geallieerden met de verliezende Duitsers af dat ze het bezette deel van Nederland voedsel mogen brengen. Met vliegtuigen voorzien ze mensen van bloem, suiker en meel. De hongerwinter is voorbij!

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt voedsel steeds schaarser. Voedingsmiddelen gaan op de bon en mensen staan uren in de rij voor een bordje eten uit de gaarkeuken. Ze eten zelfs suikerbieten en kinderen worden eropuit gestuurd om voedsel te sprokkelen bij boerderijen. Veel mensen sterven van de honger. Twee ooggetuigen vertellen hoe het was om honger te hebben in de hongerwinter.

Omdat er tijdens de hongerwinter bijna geen eten is, trekken mensen naar het platteland om eten te zoeken. Ze ruilen hun bezittingen voor een stuk kaas of wat eieren. Veel mensen overleven de hongertochten niet.

De geallieerden drijven Hitler in het nauw. Hij kan geen kant meer op. Op straat vieren mensen de bevrijding van Nederland.

Ieder jaar, op 5 mei, is het feest: Bevrijdingsdag. Dan vieren we onze vrijheid sinds de Tweede Wereldoorlog. Voor die vrijheid hebben veel soldaten hard gevochten.

Lisa Wade is in Wageningen op de plek waar de onderhandelingen over vrede in Nederland plaatsvonden. In Hotel de Wereld zit ze aan de tafel waar die besprekingen plaats hadden. Als de overgave van de Duitse troepen in Nederland is getekend, viert het hele land feest. Geallieerde troepen worden door duizenden mensen aan de kant van de weg begroet, kinderen rijden mee op tanks, krijgen kauwgum en chocolade van de soldaten en dagenlang wordt er feest gevierd. Maar niet door jonge Duitse soldaat Jurgen (16 jaar), die heilig geloofde in zijn Führer.

Na de Tweede Wereldoorlog is iedereen het erover eens: dit mag nooit meer gebeuren. We vieren in Nederland de Bevrijding op de dag dat Duitsland zich overgaf: 5 mei 1945. Hoe ging het eraan toe op de allereerste Bevrijdingsdag in 1945? Ooggetuigen vertellen. In samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Na de oorlog keren Nederlandse krijgsgevangenen terug uit Duitsland. Maar de terugkeer is niet altijd een vrolijk weerzien. Hun huis, hun familie; ze zijn vaak alles kwijt.

In de Tweede Wereldoorlog verkeerden veel Nederlanders in gevaar. Zij werden gezocht door de Duitse bezetters. Voor de Joden stond hun leven op het spel. Zij doken op alle mogelijke plekken onder. Hoe ging dat? Wat waren de ervaringen van de onderduikers?

Tijdens de Tweede Wereldoorlog duiken honderdduizenden mensen onder omdat ze vervolgd worden door de Duitsers. Joden, Sinti en Roma om wie ze zijn.

Het is oorlog. De Duitsers zijn de baas in ons land. Op een vroege ochtend vertrekt de familie Frank naar een geheim adres. Waarom?

In de Tweede Wereldoorlog moesten vooral veel Joden onderduiken voor de Duitsers en een veilige schuilplaats zoeken. Ze kregen een nieuwe naam, een nieuw persoonsbewijs en soms verfden ze hun haar blond.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog lopen veel mensen risico om opgepakt te worden door de Duitsers. Als je Joods bent, of als je in het verzet zit bijvoorbeeld. De vader van Harry Stienis wordt bij een razzia gearresteerd en Harry en zijn moeder moeten onderduiken in Friesland.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog duiken veel mensen onder. Een bijzondere onderduikplek is het Verscholen Dorp op de Veluwe. 80 mensen zitten hier in houten hutjes ondergedoken. Tot ze worden ontdekt.

In de Tweede Wereldoorlog worden niet alleen Joden opgepakt, ook mannen lopen gevaar. De Duitsers dwingen hen om in Duitsland te komen werken. Pieter Huijskens weet te vluchten en duikt onder in een boerderij in Noord-Brabant.

Salo Muller is 5 als hij moet onderduiken. Waar komt hij terecht?

Een onderduiker is iemand die zich verbergt. In de Tweede Wereldoorlog moesten vooral veel Joden onderduiken voor de Duitsers en een veilige schuilplaats zoeken.

Het verzet probeert de plannen van de Duitse bezetter op alle mogelijke manieren te dwarsbomen. In 1943 beraamt een groep van zes verzetsstrijders een aanslag op het bevolkingsregister in Amsterdam. Hier worden alle persoonsbewijzen bewaard, die Duitsers nodig hebben om mensen op te pakken. Bij de aanslag worden veel persoonsbewijzen vernietigd, maar drie verzetsstrijders worden door de Duitsers doodgeschoten.

Niet iedereen gaf zich tijdens de Tweede Wereldoorlog zomaar gewonnen aan de Duitsers. Sommige mensen gingen in verzet. Ze drukten stiekem krantjes of plakten posters tegen de Duitsers. Maar als je gepakt werd, hadden de Duitsers geen genade.

Veel Nederlandse mannen duiken tijdens de oorlog onder om niet te hoeven werken in de Duitse oorlogsindustrie. Verzetsmensen zorgen ervoor dat allerlei officiële documenten zoals persoonsbewijzen, bonkaarten, vergunningen nagemaakt worden. Lisa Wade laat zien hoe ze dat deden. Ook worden er distributiekantoren overvallen om aan echte voedselbonnen te komen. De wapens voor zulke overvallen worden vaak door Engelse vliegtuigen gedropt. Soms gaat dat heel erg fout, zijn de verzetsmensen verraden en worden ze opgepakt door Duitse soldaten.

Veel Nederlandse jongens en mannen moeten werken voor de Duitsers. Maar vaak willen ze dat niet en duiken ze onder. Er vormen zich verzetsgroepen die hen helpen door identiteitspapieren te vervalsen en voedselbonnen te stelen.

Tijdens de Duitse bezetting is het Nederlandse verzet vooral uit op voedselbonnen voor onderduikers en wapens uit het buitenland. Omdat de Duitsers er niet achter mogen komen, gebruiken ze een speciale code: morse.

Els (15 jaar) brengt in het geheim krantjes en posters rond. Gevaarlijk werk, want als de Duitsers erachter komen, kan ze zwaar gestraft worden. Het Nederlandse verzet staat centraal. Lisa Wade gaat naar de voormalige dodencel van de Scheveningse strafgevangenis waar duizenden verzetsmensen hun laatste nacht hebben doorgebracht. Lukt het koerierster Els wel om uit handen van de Duitsers te blijven?

Els werkt in een groep aan de verspreiding van illegale blaadjes. De Duitse bezetter is hier fel op tegen. Het is daarom gevaarlijk werk. Is er een verrader in de groep?

Tijdens de Tweede Wereldoorlog maken de Duitsers de dienst uit in Nederland. Mensen die het niet met de Duitse overheersing eens zijn, gaan zich organiseren in het verzet. Ze proberen de Nazi’s te saboteren. Alles moet in het geheim, want als je gepakt wordt, word je opgesloten of vermoord. Twee oud-verzetsleden vertellen hun verhaal.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog komen mensen in verzet tegen de Duitse bezetters. Dat gebeurt op allerlei manieren, in het hele land, door mensen uit alle lagen van de bevolking.